HISTORIA REGIONU
Obszar dzisiejszej Gminy Dobromierz zamieszkiwały w przeszłości dwa plemiona słowiańskie: Ślężanie i Trzebowianie.
Granica pomiędzy tymi plemionami przebiegała wzdłuż Nysy Szalonej. Po obydwu plemionach pozostały zarysy lub ślady grodzisk. I tak po Ślężanach w okolicy Dobromierza 5 grodzisk, a po Trzebowianach grodzisko w Roztoce i w pobliżu Gniewkowa. Powstawanie poszczególnych miejscowości następuje za panowania:
- Bolesława Rogatki: KŁACZYNA - 1249, DOBROMIERZ - 1277;
- Bolka I Świdnickiego: ROZTOKA - 1300,
- Bernarda: BRONÓW - 1307, DZIERZKÓW - 1305, GNIEWKÓW - 1305, BORÓW - 1305
- Bolka II Świdnickiego: JUGOWA - 1335, SZYMANÓW - 1335,
- natomiast PIETRZYKÓW - 1369, CELÓW - 1373, powstały, gdy władzę sprawowała po śmierci Bolka II, jego żona Agnieszka.
Najstarszy dokument z roku 1203 wspomina o nadaniu, przez biskupa wrocławskiego Cypriana, dziesięciny ze wsi Cirne (Czernica) joannitom ze Strzegomia
MAPA ŚLĄSKA w wiekach X i XI
granice oddzielające terytoria plemienne w przybliżeniu
Nie omijały tego regionu burzliwe dzieje w historii; wojny, zarazy, powodzie, susze, pożary i bunty chłopskie. Bardzo wyniszczające i ubożące region były wojny, zwłaszcza wojna trzydziestoletnia (1618-1648) i wojna siedmioletnia (1756-1763). Częste przemarsze wojsk powodowały przymusowe zakwaterowania, wyżywienie wojska i jeszcze wyższe podatki na rzecz armii. 4 czerwca 1745 roku na terenach między Strzegomiem, a Dobromierzem, rozegrała się znacząca bitwa II wojny śląskiej. Doszło do starcia wojsk pruskich z połączonymi siłami austriacko-saksońskimi. Przeszła ona do historii jako "Bitwa pod Wysoką Górą", sławiąc jednocześnie miasteczko daleko poza granicami Śląska. W kampanii napoleońskiej Dobromierz, liczący wówczas 500 mieszkańców, musiał zakwaterować 4475 żołnierzy oraz zapłacić 6000 talarów kontrybucji, co było ogromną kwotą.
Miasto nawiedzały częste powodzie i pożary. Kronikarz opisujący powódź z roku 1804 podaje wiadomość o zalaniu dolnej części miasta przez okoliczną rzekę. Co spowodowało, że mieszkańcy cierpieli głód i biedę.
W roku 1807, południową stroną dzisiejszej gminy, przeszły wojska Ułanów Nadwiślańskich, podążając naprzeciw wojskom pruskim, idącym na odsiecz Wrocławia. Do bitwy doszło pod Strugą 7 maja 1807 roku. Szarżę ułanów opisał Stefan Żeromski w "Popiołach" (III tom).
Bardzo wyniszczające w skutkach były pożary. Zwarta drewniana zabudowa, z dachami, krytymi słomą, była łatwym łupem dla ognia. Pożary mające miejsce w latach:1602, 1654, 1683, 1710 oraz 3 stycznia 1827 roku, pozostawiały zgliszcza. Każdorazowo po pożarze trzeba było odbudowywać niemalże całe miasto, czy też poszczególne obiekty. To powodowało zastój i hamowało rozwój gospodarczy.
Mapa terenów Gminy Dobromierz w latach 1884-1885
(Hohenfriedeberg)
POBIERZ: mapa w większej rozdzielczości
Metryczka:
Skala: 1:25000
Miejsce wydania mapy: Berlin
Rok wydania mapy: 1913 r.
Oryginał mapy znajduje się w Bibliotece Śląskiej, Plac Rady Europy 1, Katowice.
Wiek XIX to rozwój przemysłu. Na terenie gminy powstały wówczas kamieniołomy wysokiej klasy granitu w Borowie, Gniewkowie i Czernicy. Ten poszukiwany materiał budowlany był eksportowany daleko w głąb Niemiec, do Westfalii i Nadrenii. Tam budowane były z niego drogi i ulice wielkich miast. Zatrudnienie w kamieniołomach znajdowało wielu mieszkańców gminy. W przeszłości miejscowi trudnili się chałupniczo tkactwem. W okolicy bardzo mocno rozwinęło się ogrodnictwo i sadownictwo. Słynęły z nich: Szymanów, Pietrzyków, Roztoka, Jugowa, Bronów i Dobromierz.
Na tym terenie było w przeszłości parę młynów (Pietrzyków, Łąkoszów, Dobromierz, Borów) i nieco wcześniejsze wiatraki (Pietrzyków, Jaskulin).Korpus wiatraka typu holenderskiego stoi do dziś na wzgórzu koło Pietrzykowa.
W roku 1890 uruchomiona została linia kolejowa Strzegom - Bolków przez Roztokę i Kłaczynę, a w roku 1896 wybudowano linię kolejową z Jawora do Roztoki, przebiegającą na terenie gminy przez Czernicę, Gniewków, Borów. Dzisiaj pociągi tędy już nie kursują.
Dworzec kolejowy w Roztoce
fragment karty pocztowej: "Rohnstork" Kunstverlag Herm. Adam, Freiburg in Schl.
No. 8554
Historia Dobromierza
Pierwsza oficjalna wzmianka o Dobromierzu pochodzi z 1277 roku, kiedy to po wybudowaniu przez księcia Bolka I Świdnickiego zamku CISY, znany był już wtedy jako osada targowa blisko z nim związana. Niektóre źródła niemieckie uważały, że powstał przy starej osadzie słowiańskiej, odnotowanej w 1289 r. pod nazwą Schweinz (Serwinów). Nazwa miejscowości w przeszłości to Góra Pokoju (Vrideberg i Vrideberch), następnie Wysoka Góra Pokoju (Hochenfrideberg), po wojnie (do 1948 roku) Wysoka Góra, a po roku 1947 - Dobromierz.
WYSOKA GÓRA, wcześniej jako osada, później jako miasto, nigdy nie miała wałów obronnych. W pobliżu miasteczka, na wzgórzu koło kościoła pod wezwaniem św. Michała Archanioła, stał w przeszłości gród, którego pochodzenie po badaniach archeologicznych prowadzonych w latach 1976 - 1978, ocenia się na IX - X wiek. Należał on do słowiańskiego plemienia Ślężan. Był przeznaczony dla czterech lub pięciu rodzin (około 20 - 28 osób) i pełnił funkcję schronienia. W niedalekiej odległości od tego grodu znajdują się jeszcze cztery grodziska, co świadczy o dość licznym zamieszkiwaniu okolicy na długo przed pierwszą wzmianką o osadzie.
| | |
Legenda głosi, że miasto założyli dwaj bracia szlacheckiego rodu, którzy byli ze sobą skłóceni przez około 6 lat. Na znak zawartego pokoju, na górze, koło grodu, zbudowali miasto, które nazwali Wysoką Górą Pokoju.
Na górze wytyczono również plac pod budowę kościoła. Najprawdopodobniej miało to miejsce około roku 1313, bowiem w roku 1317 miasto wraz z kościołem zostało zbudowane. Zgodnie z wcześniejszym planem schodziło po stoku góry w dół i było całe z drewna. Mimo, że istniało już od roku 1317, to na prawa miejskie Wysoka Góra musiała czekać aż do roku 1409, kiedy to król Czech i jednocześnie książę księstwa świdnicko-jaworskiego, Wacław IV, nadał prawa miejskie wraz z prawem do jednego otwartego targu, który początkowo odbywał się w środy, później został przeniesiony na czwartki. Targi te słynęły w całej okolicy z handlu słomą.
Widok ogólny WYSOKIEJ GÓRY w głębi Góra Szubienicza
Wraz z nadaniem praw miejskich Wysoka Góra otrzymała herb, który przedstawia dwie złote litery "W" przedzielone złotą strzałą z tępym grotem na niebieskim tle. Litera "W" prawdopodobnie odnosi się do Wacława IV. W roku 1541 król Ferdynand I dał miastu prawo na dodatkowy jeden długi targ, który rozpoczynał się 29 września każdego roku i trwał osiem dni.
Podczas wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648) uniknął niewoli i osiadł na stałe w Wysokiej Górze ostatni z władców na zamku Cisy - Mikołaj. Podczas oblężenia w 1634 roku Szwedzi bardzo zniszczyli zamek i pozostał on ruiną do dnia dzisiejszego. Mikołaj z wdzięczności za uratowane życie na miejscu drewnianego kościoła ufundował murowaną świątynię.
Wysoką Górę trapiły częste pożary, które niszczyły miasto i rujnowały jej mieszkańców.
Najbardziej znane z przeszłości pożary miały miejsce w latach: 1602 i 1654. W 1683 roku wybuchł tak zwany "wielki pożar", który w niecałą godzinę zniszczył miasto, łącznie z kościołem i plebanią. W kolejnym - 13 maja 1710 roku - spłonęły 74 domostwa. Po każdym większym pożarze miasto trzeba było odbudowywać ze zgliszczy. Podczas odbudowy po ostatnim wielkim pożarze zmieniło ono swoje oblicze. Powstała zabudowa z centralnie umiejscowionym rynkiem i promieniście wychodzącymi od niego ulicami. W roku 1711 został zbudowany ratusz, w którym pierwotnie mieściła się również remiza strażacka.
W pobliżu miasta wybudował swoją posiadłość ród von Bolcze - najstarsza udokumentowana rodzina tej miejscowości - władza tego rodu datuje się do roku 1408. (Nickel von Bolcze był kasztelanem Strzegomia, rezydował na zamku w Cisach i Rogowcu, sędzia dworski i ochmistrz dworu księżnej Agnieszki - żony Bolka II Świdnickiego).
Po rodzie von Bolczów, od roku 1408 panuje tu Sander von Grunau, a potem (informacje ze względu na brak źródeł nie są dokładne) władzę sprawują: do około roku 1500 - ród Świnki (Schweinhaus), ok. roku 1501 - hrabia Nickel von Kotuliński, ok. 1524 - Hans von Borschnitz. Po nim von Zedlich, a po roku 1583 władzę przejmuje Melchior von Schellendorf. Około 1600 roku ponownie władzę obejmuje von Zedlich w osobie Franza, po którym znowu wraca, tym razem na dłużej - rodzina Schellendorf, tworząc w WYSOKIEJ GÓRZE główną siedzibę swego rodu w linii śląskiej. Rodzina ta przybyła do Wysokiej Góry z okolic Chojnowa, a baron Johan von Schellendorf jest fundatorem loży nr 13 w Kościele Pokoju w Jaworze. (Nazwisko von Schellendorf występuje przez krótki czas w historii zamku Książ 1464-1482 i 1497 -1503).
Pałac z roku 1727
(Karta pocztowa z 1912 r.)
W roku 1716 Wysoką Górę od Jana von Shellendorfa odkupuje ówczesny wojewoda śląski, hrabia Ferdynand von Nimptch. To on jest budowniczym pałacu barokowego, który ukończono w 1727 roku. (Po niewielkiej przebudowie pałac ten stoi do dziś). Podwórze ma również zabudowę barokową. Po obu stronach pałacu stoją dwa identyczne budynki, z których jeden służył dla gości, drugi dla służby. Na podwórze wjeżdża się przez stylową bramę. Tuż przy skrzyżowaniu dróg stoi figura św. Jana NEPOMUCENA - na niej data 1728. Hrabia von Nimptch założył również park przydworski, w którym do dzisiaj rosną jeszcze cisy, lipy i klony.
Fryderyk II Wielki
Friedrich der Große
Po śmierci Hrabiego von Nimptch, w 1743 roku posiadłość trafiła w ręce krewnego jego żony, hrabiego von Sternberg. Ten odsprzedał ją w roku 1789 wraz z majątkiem w Szymanowie baronowi von Seherr - Thotz. Posiadłości były we władaniu tej rodziny do roku 1945.
W krwawych wojnach o Śląsk, w XVIII w. pomiędzy Austrią (Maria Teresa), a Prusami (Fryderyk II), w pobliżu Wysokiej Góry (w II wojnie śląskiej) 4 czerwca 1745 roku doszło do najkrwawszej z bitew. Fryderyk II - po bitwie zwany Wielkim - pokonał koalicję saksońsko-austriacką, walczącą pod wodzą księcia Karola Lotaryńskiego. Starcie to przeszło do historii jako Bitwa pod Wysoką Górą, sławiąc całe miasto.
Po przyłączeniu Śląska do Prus, Fryderyk II pozwolił na wolne praktyki religijne, co natychmiast wykorzystała miejscowa większość protestancka, wykupując ratusz i dobudowując do niego dom modlitw.
W 1755 roku wybuchł kolejny pożar, ale na szczęście zniszczył tylko 6 domostw.
W roku 1793 został wybudowany w Wysokiej Górze szpital katolicki, którego fundatorem był ówczesny proboszcz parafii - Peter Stelzer. Szpital działał w późniejszym czasie jako dom starców. Obecnie w budynku mieści się szkoła.
Ten sam proboszcz doprowadził do wybudowania wieży, przy kościele katolickim w 1797 roku. Przebudował także kościół. Odtąd jest to kościół jednonawowy, z wieżą w osi budynku, który ma krzyżowo sklepione prezbiterium. W środku wyposażenie głównie z okresu baroku, jedynie chrzcielnica jest późnorenesansowa.
Ratusz przed pożarem ok. 1743 r.
oraz dobudowany do niego ewangelicki Dom Modlitw
Bardzo źle rozpoczął się dla miasta wiek XIX. Dnia 13 czerwca 1804 roku, na skutek kilkudniowych opadów deszczu, została dotknięta powodzią dolna część miasta i cała okolica. Zniszczeniu uległa nowo wybudowana droga do Chwaliszowa i Starych Bogaczowic, którą jeżdżono w góry. Po bardzo złych żniwach w roku 1805, wzrosły znacznie ceny zbóż, a co za tym idzie również ceny towarów. W okolicy zapanował głód.
Wojny napoleońskie w 1806 i 1807 roku, oraz przemarsze wojsk spotęgowały i tak już wielką biedę. Na zakwaterowanie jednorazowe miasto musiało przyjąć wówczas 4475 mężczyzn. Dodatkowo trzeba było zapłacić 6000 talarów kontrybucji, co było wówczas bardzo wysoką kwotą, dla liczącego 500 mieszkańców miasta (dla porównania 1 korzec żyta, czyli 37,4 kg kosztował 12 talarów).
15 maja 1807 roku przez okolice Wysokiej Góry przeszedł oddział Ułanów Legii Nadwiślańskiej, który dzięki udanej szarży rozbił pod Strugą oddział pruski majora Losthina, uniemożliwiając tym samym jego marsz na Wrocław. W roku 1809 wybrano po raz pierwszy burmistrza. W 1811 roku budynek szkoły, znajdujący się w rynku, przebudowano na ratusz.
3 stycznia 1827 roku, około godz.18.00, wybuchł pożar, który w 1,5 godziny strawił 20 budynków, w tym ewangelicki kościół w rynku. Ponieważ Wysoka Góra znana była w całych Niemczech, zorganizowano liczne zbiórki w całym kraju. Dzięki uzyskanej pomocy mieszkańcy mogli przystąpić do odbudowy miasta. To wtedy zaczęto budować okazałe domy murowane.
W latach 1828 - 1832 został zbudowany kościół ewangelicki, według projektu znanego niemieckiego architekta Karola Schinkla. Utrzymany był w stylu klasycystycznym, o prostokątnej nawie, z wieżą w osi. Wokół wieży znajduje się mały taras widokowy. Kościół na zewnątrz posiada boniowania, a w środku chrzcielnicę z piaskowca ufundowaną przez rodzinę von Mutius z Bronowa oraz piękne organy. W 1975 roku kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła przeszedł w ręce katolików.
W 1835 roku doprowadzono drewnianą rurą wodę ze studni spod Wieżycy do rynku. Kosztowało to 300 talarów. W 1865 roku drewnianą rurę wymieniono na żelazną.
Kościół ewangelicki ok. 1917 r.
fragment karty pocztowej: "Hohenfriedeberg" Kunstverlag Herm. Adam, Freiburg in Schl.
No. 1980
W roku 1892 doprowadzono wodociągiem wodę do kilku domów w południowej i zachodniej części rynku oraz do całej ulicy Kościelnej.
Wygląd miasta z końca XIX wieku.
Na rynku pomiędzy czterema lipami widoczna pompa wodna.
Budowę wieży ciśnień zakończono w 1929 roku, w roku 1839 została urządzona ekspedycja pocztowa.
W roku 1852 zbudowano szosę Świebodzice - Bolków. W czerwcu tegoż roku wizytę w mieście złożył król Prus - Fryderyk Wilhelm IV (1795 -1861).
W 1892 roku wybudowano baseny kąpielowe, które z racji swego położenia przyciągały rzesze ludzi. W 1940 roku unowocześniono je. W latach 60-tych dzierżawione były przez kopalnię "VICTORIA" z Wałbrzycha. Ponieważ znajdowały się one w granicach powstającego zalewu na Strzegomce, w 1989 roku rozpoczęto budowę istniejącego do dziś obiektu
Ratusz oraz zabudowa rynkowa z ok. 1933 r.
Karta pocztowa: "Hohenfriedeberg" Kunstverlag Herm. Adam, Freiburg in Schl.
No. 6157
W roku 1909 oddano do użytku nowo wybudowany ratusz. Budowla została wykonana przez mistrza budowlanego Schuberta. Ratusz do dziś jest siedzibą władz gminy, mieści również pocztę i posterunek policji.
16 czerwca 1930 roku zmarł i został pochowany na cmentarzu ewangelickim, w krypcie tuż przy wejściu, urodzony 21 września1864 w Wysokiej Górze pedagog i poeta, Fiodor Sommer. Napisał około 35 większych i mniejszych dzieł rozsławiających Wysoką Górę daleko poza granicami Śląska. On też napisał w 1895 roku krótką historię Wysokiej Góry, na której częściowo oparty jest ten tekst.
W okresie przypadającym na II wojnę światową miasto przygotowywało się do uroczystości dwusetnej rocznicy bitwy pod Wysoką Górą (04 czerwiec 1945 roku). Na tę uroczystość zaproszono Adolfa Hitlera, który potwierdził swój przyjazd. W tym czasie zmieniono całkowicie wystrój rynku. Pojawiły się półkoliste zieleńce, kostka brukowa, latarnie, zmodernizowano dzisiejszą ulicę Kościuszki. Do uroczystości jednak nie doszło, gdyż wcześniej zakończyła się II wojna światowa.
Oto krótki rys reformy administracyjnej na terenie Gminy Dobromierz: od 1818 roku do 1932 teren należał do powiatu Bolków, a po jego rozwiązaniu, na krótko, cały powiat przyłączono do Kamiennej Góry. Dopiero od 1933 roku teren ten przeszedł do powiatu Jaworskiego. W roku 1939 do miasta zostały włączone pobliskie miejscowości: Serwinów i Bronówek. Tuż po wojnie, Wysoka Góra, (po 536 latach) utraciła prawa miejskie i obie wcześniej włączone miejscowości. W 1948 roku zmieniono nazwę na DOBROMIERZ. Dobromierz był siedzibą GROMADZKEJ RADY w Powiecie Jaworskim do 1976 roku, wówczas to, po reformie administracyjnej kraju gmina Dobromierz znalazła się w województwie wałbrzyskim, a po reformie administracji w 1999 roku, cała gmina weszła w skład powiatu świdnickiego.
1 grudnia 2000 roku, po wielu latach, zabrzmiał na nowo zegar na ratuszu. Dziś jest to zegar elektroniczny. Pierwotny zegar mechaniczny, oddany do remontu, nigdy tu już nie wrócił. Również na wieży kościelnej został zamontowany zegar elektroniczny, który wydzwania nie tylko godziny, ale i melodie.
